Travel Sport & Soft Power
กลุ่มจักสานบ้านอ่าวยายเกิดได้รับรางวัล หัตถกรรมผ้าขิดลายนารีรัตนราชกัญญา
สิงห์บุรี -“กลุ่มจักสานบ้านอ่าวยายเกิด” เป็นการรวมกลุ่มของชาวบ้านในชุมชนโดยมี นางวิณุรา คงทอง ประธานกลุ่ม มี นายชัชวาย์ สะดวกดี เป็นรองประธานกลุ่ม และเป็นสามี-ภรรยา อยู่บ้านเลขที่ 50/1 หมู่ที่ 12 ต.หัวไผ่ อ.เมือง จ.สิงห์บุรี รวบรวมสมาชิกได้ 15 คน เพื่อจัดทำผลิตภัณฑ์ต่างๆ จากหวายไม้ไผ่ เช่น กระเป๋า ตะกร้า ที่ใส่แก้วน้ำ กำไล ฯลฯ กลุ่มจักสานหวายมงคลฯ มีชื่อเสียงและเป็นที่รู้จักอย่างทั่วถึง เนื่องจากได้รับรางวัลชมเชยในการประกวดงานโอทอป ประเภทหัตถกรรม และการประกวดผ้าลายขิดพระราชทาน ผ้าขิด ลายนารีรัตนราชกัญญา จากสมเด็จพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าสิริวัณวรี นารีรัตนราชกัญญา
ปัจจุบันผลิตภัณฑ์จากหวายและไม้ไผ่สามารถสร้างรายได้แก่ชุมชนเป็นอย่างดี เนื่องจากเป็นงานฝีมือที่ต้องใช้ความประณีตละเอียด ทำให้ผลิตภัณฑ์แต่ละชิ้นมีคุณค่า ราคาสูง และสร้างเอกลักษณ์ที่ไม่เหมือนใคร ทั้งนี้ หมู่บ้านอ่าวยายเกิด ยังเปิดโอกาสให้นักท่องเที่ยวที่สนใจเข้ามาเรียนรู้การผลิตเครื่องจักสาน และยินดีที่จะสอนวิชาความรู้ให้โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย ด้วยความตั้งใจที่อยากให้งานฝีมือหัตถกรรมจักสานได้รับการสืบสานจากคนรุ่นใหม่ให้คงอยู่กับสังคมไทยตลอดไป
นายชัชวาย์ สดวกดี รองประธานกลุ่มจักสานหมู่บ้านอ่าวยายเกิด เล่าว่า “ที่ไปที่มาเริ่มจากเราไม่มีอะไรจะทำ เราไม่มีงานทำตกงานมาอยู่กับแม่แล้วก็หากินไป ผมมาชอบหาปลาผมก็ตะเวนหาไปทั่วแล้วบังเอิญไปเจอบ้านหลังหนึ่งที่เขาเป็นอาจารย์ เขากำลังทำงานจักสานกันอยู่ เราก็เลยไปขึ้นไปดูแล้วถามลุงกับป้าว่าหวงไหมถ้าผมจะมาเรียนม ท่านบอกว่ามาเรียนได้เลยลูกเราไม่หวงวิชา มันเรียนไม่ยากหรอก เราก็มานั่งดู นั่งศึกษากันเลย พร้อมเมียเราและพี่ชาย และเราก็ไปหาซื้อหวายมา สมัยก่อนนะเมื่อ 20 ปีที่แล้วหวายมัดละ 7,500 บาท เราก็พอมีเงินอยู่บ้างนิดหน่อย และความอยากที่จะหัดทำเลยซื้อหวายมา 1 มัด
จากนั้นจึงได้เริ่มจากขั้นตอนการจักกันเลย ปกติหวายเขาเรียกเป็นขาเพราะว่ามันโค้ง เราต้องปั่นครึ่งแต่เราไม่เอา เรารั้นแล้วก็จักตลอดเลยความยาวของต้นหวาย คือการแบ่งเส้น หวายมันจะกลมเหมือนมวนบุหรี่เลยเราจะผ่าครึ่งแล้วก็ผ่าขึ้นต้นนึงถ้าเป็นหวยหินมันจักได้แค่ 8 เพราะเราจะจักยาวประมาณ 4 เมตร 20 เซนติเมตร ตลอดเส้นทางเส้นไหนไม่ดีแล้วจะไม่เอามาสานในงานเราเด็ดขาด เราจักอยู่ประมาณเดือนนึงโดยที่อาจารย์ก็ไม่ได้บอกว่าต้นไหนดีหวายไม่ดีมันเป็นยังไงเขาไม่ได้บอกแล้วเขาก็บอกว่าไอ้หนูคนนี้มันเก่ง ตัวเราก็ภูมิใจนะ หัดทำไปก็ศึกษาไป หวายที่เราซื้อมาเนี่ย เราไม่รู้ว่าหวายดีเป็นยังไงหวายไม่ดีเป็นยังไง จนเราเรียนรู้ด้วยตัวเองหมายถึงว่าอาจารย์เขาอยากให้เรารู้ด้วยตัวเองว่าหวายหนึ่งคอ (หมายถึง 1 มัด) มันจะใช้ได้ไม่เกิน 6 ต้น นอกนั้นน่ะเสียหมด
ส่วนที่เสียของเขาเนี่ยมันจะใช้ประโยชน์ได้ เอาไปตีตูดเอาไปเอาไปทำโครงนู่นนี่นั้นสามารถทำได้แช่น้ำจะเพิ่มความเหนียวหน่อยแต่พอมันแห้งสะเด็ดน้ำแล้วมันก็เหมือนเดิมมันเป็นหวายเปาะ คือถ้าเราหักมันจะหักขาดออกจากกันเลยผิวก็ขาด ซึ่งถ้าเราทำของเราเนี่ยเราจะดูเลยว่ามันใช้ไม่ได้ของต้องดีวัสดุต้องดีทั้งหมด เมื่อก่อนเขาทำกันลูกนึงไม่เกิน 800 ไม่เกิน 1,000 บาทเราเห็นแล้วว่าทำเดือนเดือนนึงโอ้โหนิดหน่อยเองเราก็เลยว่าเออของอาจารย์เขาเป็นโลหะเขาจะทำสอนเราแบบโลหะเราก็ดัดแปลงเอามาเป็นประยุกต์ซะด้วยคืออะไรของเราไม่มีโลหะของเราจะใช้ไม้มาผนวกเพราะเราอ่ะอาชีพเดิมคือรับเหมาก่อสร้าง ไม่ใช่ว่าของเราไม่ดีนะเรามันก็ดี แต่ว่ามันไม่มีใครอยู่กับแม่อยู่กับหลานแล้วก็เลยต้องแยกกันไป แต่พี่ชายก็ทำงานจักสานนี้มาตลอด แต่เราเลิก เพราะว่างานแต่ละชิ้นทำเดือนนึงขายได้พันกว่าบาทได้ 800 900 ซึ่งมันไม่คุ้ม
อย่างผมไปรับจ้างปูกระเบื้องสมัยก่อนตสรางเมตรละ 100 บาท วันนึงได้ 30 เมตรต่อวันละ 3,000 บาทซึ่งเราดูถูกศิลปะของโบราณของเรา พอเรามาเริ่มไม่มีอะไรทำก็ไปหาปลาไปวนขายนู่นนี่นั่นจนจังหวัดหรือว่าทั้งประเทศเขาห้ามล้อมอวนห้ามนู่นนี่นั่นจนที่ว่าเราไม่รู้จะทำอะไรเลยครับ พี่ชายเลยมาบอกว่าทำไมไม่มาทำจักสานต่อทำแล้วจะได้ไปขายด้วยกันเพราะพี่ชายได้รับโอกาสจาก กรมการพัฒนาชุมชนให้เป็นศิลปิน OTOP สุดยอดศิลปิน OTOP หนึ่งในยี่สิบห้า เขาก็จะมีบูธขายในโซนศิลปินแต่ว่าของไม่ค่อยมี ก็เลยเดี๋ยวลองทำดู ตอนนั้นภรรยาผมทำงานอยู่โรงพยาบาลได้ 2 ปี เราก็ยังดีถ้าขายได้ก็ยังมีเงินมาจุนเจือครอบครัวเราก็เริ่มทำลูกแรกให้เอาไปขายให้บ้านมหาสอนให้เขาให้ราคา 3,500 บาท เราก็เริ่มทำเลยครับ ทำไปสักได้ 2 เดือน เสร็จอีก 1 ลูก ก็ไปขายอีกที่มหาสอนเจ้าเดิมเลยให้เขาก็ให้ราคา 3,500 บาท เหมือนเดิมไม่เคยขยับเลยเพราะขนาดเส้นหวายแล้วก็โหลดลงมาแล้วนะลงมาเหลือ 2 เส้น ก็ยังให้เราเท่าเดิมแล้วก็ไม่ขายเพราะว่าเราคิดว่ามันน้อยไปแล้วงานมันยากงานไม่ได้มันเป็นรูปทรงของไข่ซึ่งจะป่องกลางระหว่างเยอะตูดมันจะติบหน่อยซึ่งสานยากมากแต่เขาให้เราสัก 5000-6000 แล้วก็จะขายหรอก เลยไม่ขายภรรยาทำงานโรงพยาบาล ก็ให้ภรรยาไปถือเล่นบอกว่าไม่ให้หนูไม่ขายนะเอาไปถือเล่น พี่ชายไปขายได้มา 9,500 บาท ก็รู้สึกหัวใจพองโตเราสามารถมีรายได้ที่จะได้มาจุนเจือครอบครัว ได้ดูแลแม่ ได้ดูแลหลานว่าตอนนั้นน่ะทั้งลูกเราทั้งหลานก็ยังเล็กๆ กันอยู่ เราก็ทำมาจนได้ประมาณซัก 3 ปี
จากที่เราไม่เคยมีอะไรเลย ห้องน้ำก็ไม่มี ที่ทำงานก็ไม่มี ฝนตกแล้วก็จะทำงานไม่ได้ แต่พี่ชายเขาทำงานได้แล้วก็ทำงานในบ้าน แต่เราไม่มีเพราะว่าพื้นที่เรามันเล็กมากแล้วก็ยังอยู่ข้างถนนน จึงเริ่มทำโรงรถเพื่อที่สามารถที่จะนั่งทำงานได้แล้ว งานจักสานที่เคยขายได้แค่ 3000 กว่าบาท 2000 กว่าบาท ปัจจุบันนี้ได้ราคาเป็นแสนแล้ว ส่วนลูกหลักหมื่นน่ะขายไปเยอะมาก แล้วก็ลูกศิษย์เราที่เราสอน พอสอนเป็นแล้วเราก็จะรับไปขาย เราจะไม่ทิ้ง ที่เราสอนเขาฟรี เราต้องการแค่ให้คนที่ลูกเต้ามีแต่ว่าบางคนมีครอบครัวแล้วก็ไม่สามารถที่จะส่งเงินมาดูแลครอบครัวของของคนที่มีอายุแล้ว จากเงินเดือนคนแก่แค่ 600 ถึง 700 บาทไม่พอกิน น้ำไฟข้าวยังไม่มีพอที่จะซื้อกินเลยแต่เราเนี่ยเรามีแค่ปัญญาที่จะสอนเขาให้เป็นแล้วก็รับเขาไปขาย ส่วนมากนั้นพวกเด็กๆ ไม่มีมาเรียนกับผม มีแต่คนมีอายุ และที่ผมทำมาผมไม่เคยของบจากส่วนราชการแม้แต่บาทเดียวเลยนะ ผมไม่เคยขอใครแล้วก็ลูกศิษย์ผม ใครไม่มีให้บอกเรามีเยอะแยะไปหมดเลยของนะเพราะเราซื้อคอนึง มันมีทั้งหมด 23 ต้นเราชักออกไปแล้วดีที่สุดนะที่เราใช้มีประมาณ 5 ต้น 6 ต้นนอกนั้นน่ะ 10 กว่าต้นน่ะถ้าเขาไปคัดแล้วมันใช้ได้ครึ่งนึงมันสามารถที่จะเอามาทำได้ทำงานได้แต่เรา
เพราะว่าของเรามันงานค่อนข้างละเอียด งานที่เราทำ มัน 3 เส้นต่อ 1 มิล เราก็ภูมิใจนะครับว่างานของภูมิปัญญาบรรพบุรุษเรา สามารถที่จะขายได้เป็นหมื่นเป็นแสนโดยที่เราไปจุดประกายให้กลุ่มต่างๆ ปีนึงอ่ะเราทำได้ไม่เกิน 4 ลูกไม่เกินนั้น แต่ถ้าอยากได้ต้องทำได้เยอะครับทำได้ปีนึงก็ประมาณ 10 กว่าลูกเนี่ยสบายๆ 15 ลูกก็ได้ครับ 3 เส้นมิลเนี่ยคือ แบบนี้ เส้นแบบนี้แล้วเราก็ไปแปะที่มิลลิเมตร แบบนี้มันจะ 3 เส้นมิล และแบบ 4 เส้นนึงก็คือ 4 เส้นเอามาทาบกันแล้วก็ไปวัดที่มิลลิเมตรครับเพื่อความละเอียดที่ๆ ที่เราทำกันอยู่ซึ่งคนอื่นๆก็อาจจะเนี่ยเดี๋ยวจะหาว่าเราโกหกนี่ นี่คือความยาวของเขาที่เราทำเส้นหวายประมาณ 4 เมตร 20 ความยาวเสาต้นตามความยาวทั้งต้นนะครับไม่ใช่ทำแค่ครึ่ง
ตอนนี้มีสมาชิกทั้งหมดประมาณ 15 คนทั้งคนแก่แล้วก็เด็กด้วยเด็กก็สอนแต่ว่าบางคนก็ไม่เอาเพราะว่าเขาทำเขาจ้องจะให้เราประกอบประกอบให้แต่เราเองน่ะเราไม่มีเวลาแต่ไม่ใช่ว่าเราไม่สอนแล้วสอนทุกขั้นตอนไม่ว่าคุณอยากได้แบบไหนแล้วบอกแล้วว่าไม่ต้องมาทำเหมือนกันเราไม่จำเป็นเลยทำตะกร้าทำบุญหรือว่าทำตะกร้าแบบไม่มีฝาเนี่ยโดยที่ไม่ต้องมานั่งจ้างอาจารย์โดยที่ทำเองได้แล้วก็ไม่ได้เป็นมาเป็นภาระเราเราก็จะสอนให้ทั้งหมดไม่ว่าจะเป็นแบบโบราณทุกขั้นตอนตั้งแต่ทำที่ทำหวายแล้วก็ทำไม้หรือทำวงโลหะ เราสามารถสอนได้ทั้งหมดไม่อัดแบบโบราณแบบอัดแบบเป็นโครงลวดเราก็สอนให้ได้ถ้าอยากเรียนต้องการแต่ส่วนมากของเราเองเราจะ ไม่อยากให้เป็นโลหะ เพราะถ้าเป็นโลหะปุ๊บเนี่ยมันกัดมันจะกินตัวถ้าคนดูแลรักษาไม่ดี มันจะผุเพราะปลูกปุ๊บเนี่ยมันไม่สามารถที่จะไปทำอะไรได้เลยตัวผนังเขาขาดแล้วไม่สามารถที่จะเปลี่ยนได้ไม่สามารถที่จะซ่อมได้แต่ถ้าไม่เป็นโลหะเป็นไม้มันจะไม่กัดตัวกันแล้วผ้าเช็ดหน้าจะบิดน้ำหนักๆเช็ดทำความสะอาดแล้วห่อใส่ถุงแล้วเก็บได้เลยครับถึงเวลาจะใช้ก็ให้อาแปะถุงออกแล้วเราก็เอาไปใช้ปกติพอกลับมาแล้วก็มาเช็ดทำความสะอาดแล้วเข้าตู้ เอาถุงพลาสติกหุ้ม หวายมันมี 2 ชนิดครับมันมีบางคนก็ว่าเป็นหญ้าลิเภา
แต่เราไม่ใช่คนเรามันมีหวายดำกับ หวายขาวคุณสมบัติของหวายขาวจะดีกว่าหวายดำตรงที่ว่า เขาสามารถเปลี่ยนสีได้มันจะเป็นกลายเป็นสีทองได้เหลืองเป็นทองเลยนะไม่ใช่เหลืองเป็นจีวรพระไม่ใช่มันจะเหลืองเองโดยธรรมชาติแต่เราต้องดูแลรักษานะไม่ใช่ว่าใช้เสร็จแล้วเอาไปตั้งโดนฝนโดนนู่นนี่นั่นมั่งอันนั้นน่ะมันไม่เหลือหรอกมันจะดำ เพราะว่ามันเป็นลายังไงก็เป็นลาเราไม่สามารถที่จะไม่ต้องการเวลามันได้นอกจากเราจะทาเคลือบแบบเน้นธรรมชาติโดยร้อยเปอร์เซ็นต์นะไม่ใช่เราทำไม่ได้เราก็ทำได้แต่ต้องให้ลูกค้าเป็นคนสั่ง เอาอะไรไหมเราไม่อยากให้ผลงานที่เราทำมันเป็นขยะ ไม่ว่าจะถูกจะแพงจะกลายเป็นขยะทั้งหมด
เราอยากให้ผลงานเราหรือว่าคนที่ชอบเก็บสะสมให้เป็นมรดกไม่ใช่ขยะ ไอ้มรดกยังไงคือถ้าคุณแม่ชอบคุณแม่เสียไปแล้วของอันนี้มันก็ยังแทนแทนตัวของแม่เราได้หรือว่าพ่อเราได้แต่ถ้าเกิดสมมุติว่ามันซ่อมแซมไม่ได้นะแล้วก็มันขาดชำรุดเสียหายแม่ตายก็ต้องเผาทิ้งเพราะไม่รู้จะเก็บไว้ทำอะไรเพราะว่ามันถูกมันพังหมดแล้วแต่ของเรารับประกันได้เลยครับของเราโดนฝนโดนนี่นั่นไม่เป็นไรแน่นอนทำไมถึงไม่เป็นไรต้องย้อนกลับไปก่อนนะเพราะของเราอ่ะใช้แต่ผิวเราไม่ได้ใช้เนื้อเลยผิวก็ใช้แต่ผิวหวายไม้ไผ่แล้วก็ใช้แต่ผิวแบบครึ่งไม้ไผ่น่ะถ้าย้อม ถ้าย้อมธรรมชาติย้อมยากมากมันไม่ได้ติดอย่างตามที่เราต้องการมันก็เรื่องของผิวขาวเราใช้ผิวแท้นะไม่ใช่ขูดผิวออกหมดแล้วเหลือแต่เนื้อไม่ใช่มันจะมีมันจะมีแต่ผิวอย่างเดียวเลยซึ่ง อันเนี้ยมันจะไม่ยอมครับอันนี้ไม่ยอมจะออกสีทองแบบนี้เราจะไม่ยอมก็ได้มันจะเป็นสีทองแบบนี้แหละแต่อาการมันเป็นรามีหรอกถ้าเราไม่เคลือบนะถ้าเราไม่เคลือบแลคเกอร์บ้างมันจะเป็นเวลามันจะออกดำๆมันจะมากินเนื้อไม้มันมันเข้าไปอยู่ในเนื้อไม้ได้แล้วก็อันนี้เรายอมแล้วตอนนี้ย้อมเปลือกประดู่ติดๆเท่านี้ก็ติดได้ทำเอง แต่เรื่องอะไรมันก็ต้องมีความจำเป็นที่จะต้องยอมบ้างแต่ถ้าผ่านการเคลือบแล้วเหลืออะไรแล้วน่ะความคงทนมันก็เหมือนผิวไม้ไผ่ที่เขาสิเขาแก่จัดมันจะเหลืองมันเป็นทองเหลืองในธรรมชาติบางต้นก็แดงบางต้นก็เหลือง
แต่พอเรามาทำมาเอามาทำแล้วอ่ะไม่ใช่ว่าเอาไว้เวลาเราได้งานมาจ่ายงานให้กับสมาชิกทั้งกลุ่มแต่เราไม่เน้นนะแต่เราจะเน้นอย่างเดียวที่ว่าอย่าให้เหมือนกันให้มันแตกต่างกันรูปทรงอย่าให้ซ้ำกัน
จินตนา ปานมี ผู้สื่อข่าวประจำ จ.สิงห์บุรี