พุทธศาสนามำบังทอง: ร่องรอยใหม่แห่ง ต้นกำเนิดพุทธในสยาม โดย: ฟอนต์ สีดำ

วันที่ 7 กันยายน 2568 - 02:07 น.

ในช่วงปลายศตวรรษที่ 19 (ยุครัชกาลที่ 5) ชาวไทยได้ยินและยอมรับกันอย่างกว้างขวางว่าพุทธศาสนากำเนิดขึ้นที่ประเทศอินเดีย ตามที่นักวิชาการชาวอังกฤษและตะวันตกศึกษาไว้ แต่ในอีกแง่มุมหนึ่ง นักวิชาการไทยและต่างชาติหลายท่านเริ่มค้นพบหลักฐานเชิงโบราณคดีและวรรณกรรม ที่อาจสะท้อนให้เห็นว่า “รากเหง้าของพุทธศาสนาในภูมิภาคนี้” อาจมีต้นสายในดินแดนที่เรารับรู้ในปัจจุบันว่าเป็นประเทศไทย

บทความนี้จะสำรวจและนำเสนอข้อมูลจากหลักฐานเชิงโบราณและงานวิจัยสมัยใหม่ ที่แสดงให้เห็นถึงความเป็นไปได้ของ “กำเนิดพุทธศาสนาในประเทศไทย” โดยไม่ได้ปฏิเสธว่าอินเดียเป็นแหล่งกำเนิดดั้งเดิมของพระพุทธศาสนา แต่พยายามเปิดมุมมองใหม่—ว่าในฐานะศาสนาโลก พุทธศาสนาอาจมีรอยต่อสำคัญในดินแดนสยามยิ่งกว่าที่เคยคิด

1. พื้นฐานความเชื่อแบบดั้งเดิมและข้อจำกัดของโครงสร้างเดิม

• นักวิชาการสมัยรัชกาลที่ 5 และต่อมา มุ่งศึกษา "ต้นกำเนิด" ของศาสนาพุทธจากอินเดียโดยตรง—จากพระพุทธเจ้าทรงตรัสรู้, จนการสร้างกุศโลบายด้านศิลปกรรมและพระพุทธรูปจากศิลปะคันธาระ เป็นต้นแรงสรุปว่าพุทธศาสนา “เกิดที่อินเดีย”
• ภาพจำของคนไทยส่วนใหญ่ก็ถูกสร้างผ่านการศึกษาแบบลำดับชั้นนี้ ทำให้คำถามว่า “เป็นไปได้ไหมที่พุทธศาสนาจะเกิดในดินแดนสยาม” ไม่เคยถูกตั้งขึ้น

2. หลักฐานโบราณคดีที่ “ชวนคิดใหม่”

2.1 หลังจากอิทธิพล ‘อัศโรกะ’ ในแผ่นดินสุวรรณภูมิ

• พงศาวดารมฮา-วัมศะ (Mahāvaṃsa) กล่าวถึงการส่งเจ้านายภิกษุถึงสุวรรณภูมิ (Suvarnabhumi) ซึ่งนักวิชาการหลายคนเชื่อว่าน่าจะหมายถึงแผ่นดินไทย โดยหลักฐานที่นครปฐม เช่น ล้อธรรมจักร, รอยพระพุทธบาท, และจารึกภาษาบาลี ชี้ว่านั้นเป็น “ร่องรอยของพุทธศาสนาแบบเถรวาท” ที่มีร่องรอยสืบทอดจากอินเดียยุคอัศโรกะ วิกิพีเดียaccesstoinsight.org

2.2 ศิลปกรรม “ล้วนอิทธิพลอินเดีย แต่ตำแหน่งคือไทย”

• ศิลปะดวารวตี (Dvaravati art) ซึ่งเป็นศิลปะของชนชาติพันธุ์มอญในพื้นที่ภาคกลางประเทศไทย เกิดตั้งแต่ศตวรรษที่ 6 และได้รับอิทธิพลจากอินเดียอย่างชัดเจนโดยเฉพาะศิลปกรรมพระพุทธรูปและเจดีย์ วิกิพีเดีย
• สิ่งนี้ชี้ให้เห็นว่าแม้แนวคิดพุทธศาสนาจะเคลื่อนจากอินเดีย แต่ “การสร้างวัฒนธรรมพุทธศาสนา” เกิดขึ้นอย่างเข้มแข็งในดินแดนไทยตั้งแต่ยุคดวารวตี ซึ่งอาจเป็นจุดเริ่มต้นสำคัญของ “พุทธศาสนาในสยาม” ที่ไม่ใช่เพียงการรับจากอินเดียอย่างเดียว

2.3 บทสำคัญ: “สุวรรณภูมิ”

• ในความเชื่อทั่วไปของไทย เชื่อว่า “ตำบลสุวรรณภูมิ” อยู่ที่ประเทศไทย และเมืองปฐม (นครปฐม) อาจเป็นเมืองหลวงของสุวรรณภูมิ accesstoinsight.orgReligion & Wisdom
• อ้างอิงใน Wikipedia บท “Buddhism in Thailand” ระบุถึงการที่พระอัศโรกะส่งภิกษุ Thera Sona และ Uttara มาเผยแผ่พุทธศาสนาในสุวรรณภูมิ ซึ่งนักวิชาการไทยนิยมตีความว่าเป็นนครปฐม วิกิพีเดียBuddhistdoor Global
• แม้ไม่มีหลักฐานโบราณตรงว่า “พุทธศาสนาเกิดในไทย” อย่างแท้จริง แต่ “จุดเริ่มต้น” ของศาสนาในภูมิภาคนี้อาจเคยหยุดที่ไทยก่อน (เป็นจุดแรกในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้)

3. การตั้งสมมติฐานเชิงใหม่: “ประเทศไทยเป็นแหล่งกำเนิดภาคท้องถิ่น”

3.1 นิยาม “กำเนิด” ใหม่

• หากเราไม่กำหนด “กำเนิด” ว่าเกิดขึ้นจากตรัสรู้ของพระพุทธเจ้าโดยตรง แต่หมายถึง “จุดเริ่มต้นของศาสนา—ในพื้นที่นั้นๆ” เช่น พุทธศาสนาไทย แรกเริ่มอาจเป็นที่สุวรรณภูมิ และมีพระพุทธรูปหรือวัดที่ทำหน้าที่เป็นศูนย์กลางทางจิตวิญญาณแรกในดินแดนนี้
• โดยแนวนี้ เราอาจตีความว่าพระพุทธรูปหรือร่องรอยศักดิ์สิทธิ์บางอย่าง เช่น “รอยพระพุทธบาท” หรือสัญลักษณ์ศาสนาพุทธอื่นๆ ที่ปรากฎในไทย อาจเป็นสิ่งที่คนโบราณเชื่อว่าเป็น “ต้นกำเนิดของศาสนาในแผ่นดินไทย”

3.2 ข้อสังเกตจากบทบรรพกาลไทย—นิทานหรือความเชื่อพื้นบ้าน

• มีตำนานบรรพชน เช่น บันทึกถึงพระแท่นดงรัง หรือเมืองไพสาลี ว่ามีพิธีพุทธประวัติที่เกี่ยวข้องกับสถานที่ตรัสรู้ เช่นชัยบาดาล หรือพระพุทธไสยาสน์ในถ้ำเขางู — แม้นักวิชาการหลักเชิงประวัติศาสตร์มิได้ยืนว่าเป็นต้นกำเนิดจริง แต่ก็สะท้อนภาพความเชื่อในหมู่ชาวพุทธไทย—ที่ถือว่า “สถานที่เหล่านี้เป็นร่องรอยสำคัญของพระพุทธองค์ในแผ่นดินสยาม”
• แม้จะขาดหลักฐานวิชาการรองรับชัด แต่การที่มีความเชื่อในระดับชุมชนว่า “พระพุทธองค์ทรงตรัสรู้หรือเสด็จมาที่นี่” ก็สะท้อนว่า “จิตวิญญาณของพุทธศาสนา” มีการกำหนดจุดเริ่มต้นในไทย—เช่น “เป็นปฐมสถานในใจประชาชน”

4. การตีความเชิงวิชาการ: หลักฐานปัจจุบันยังไม่เพียงพอ แต่สร้างมุมมองใหม่

4.1 ไม่ปฏิเสธอินเดีย—แต่เสนอว่า “ไทยมีบทบาทตั้งแต่ต้น”

• วิชาการกระแสหลักยอมรับว่า พุทธศาสนาเกิดที่อินเดีย และเผยแพร่สู่เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ไม่นานหลังตรัสรู้
• อย่างไรก็ตาม หากเราให้ความหมายของ “กำเนิด” หรือ “ต้นทาง” เป็นในเชิงพื้นที่ที่มีธรรมเนียม, ศิลปกรรม, และความเชื่อสะสมจนกลายเป็นพุทธศาสนาในภูมิภาคนั้น—ไทยมีบทบาทสำคัญมาตั้งแต่ยุคดวารวตี (ศตวรรษที่ 6 ไม่เกิน) และอาจเป็นจุดกำเนิดทางปฏิบัติของพุทธศาสนาสำหรับชุมชนในภูมิภาคนี้

4.2 ข้อเสนอเชิงทฤษฎี: “การกำเนิดภายในภูมิภาค (Regional Germination Theory)”

• หากเรานิยามว่า “ภูมิภาคใดที่สร้างวัฒนธรรมพุทธศาสนาเฉพาะตัว” เช่น การสร้างพระพุทธรูปเจดีย์ ศิลปะพุทธประติมากรรม หรือองค์กรสงฆ์ในพื้นที่เฉพาะ นั่นอาจนับเป็น “กำเนิดใหม่” ของศาสนาในเชิงท้องถิ่น
• ในยุคดวารวตี—เรามีหลักฐานของศิลปะพุทธศาสนา เช่นเจดีย์, ศิลปะที่มี “ธรรมัจกร” และ “รอยพระพุทธบาท” เป็นต้น ซึ่งอาจทำหน้าที่เป็น “จุดกำเนิดทางพิธีกรรมและวัฒนธรรม” ของพุทธศาสนาในดินแดนไทย

5. ข้อเสนอแนะและข้อจำกัด

5.1 ข้อเสนอ

• ควรมีงานค้นคว้าแบบสหวิทยาการ: ร่วมระหว่างโบราณคดี พุทธประวัติ วรรณคดีศึกษา และมานุษยวิทยา เพื่อตรวจสอบหลักฐานทางกายภาพและวัฒนธรรมในภาคกลางของไทย เช่น สำรวจภาคสนามในนครปฐม, สำรวจถ้ำเขางู, สำรวจเมืองโบราณไพสาลี
• ทำการวิเคราะห์เปรียบเทียบ: ศิลปะดวารวตีกับศิลปะอินเดียยุคกุปรตะ ศิลปะคันธาระ เพื่อพิจารณาว่ามี “วิวัฒนาการในพื้นที่” แบบเฉพาะเจาะจง (local divergence)

5.2 ข้อจำกัด

• จนถึงปัจจุบัน (ข้อมูลค.ศ. 2025) ไม่มีหลักฐานโบราณคดี เช่น จารึก บท ฐานชัดเจนที่ระบุว่าพุทธศาสนา “เกิดในไทย” หรือมีพระพุทธองค์เสด็จเยือน
• งานวิจัยหลายชิ้น เช่น Mahavamsa, BuddhaNet, Thai foundation ยังระบุว่า “สุวรรณภูมิ” เป็นเพียงขอบเขตทางภูมิภาคกว้าง ๆ ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้—not pinpoint เป็นประเทศไทยหนึ่งเดียว

6. บทสรุป (Conclusion)

การตีความว่า “พุทธศาสนาเกิดในประเทศไทย” อาจดูเป็นแนวคิดที่แหวกแนว แต่เมื่อพิจารณาในแง่ของ “กำเนิดทางวัฒนธรรมและพิธีกรรมในภูมิภาค” แล้ว ไทยมีหลักฐานโบราณ (โดยเฉพาะศิลปกรรมดวารวตี, ความเชื่อเกี่ยวกับสุวรรณภูมิ, และตำนานท้องถิ่น) ที่ชี้ให้เห็นว่า พุทธศาสนา ‘ตั้งต้นอย่างเข้มแข็ง’ ที่นี่

สิ่งเหล่านี้ไม่ได้ลบล้างต้นกำเนิดอินเดีย แต่ชวนให้ขบคิดใหม่ว่า พุทธศาสนาไม่ได้เป็นปรากฏการณ์เดียวที่เคลื่อนจากอินเดียมาเสมอไป—แต่มี “จุดกำเนิดในทางภูมิศาสตร์ใหม่” ที่กลายเป็นศูนย์กลางของวัฒนธรรมศาสนาในภูมิภาคนั้นๆ เช่น ที่ประเทศไทย

ท้ายที่สุด นี่คือคำเชื้อเชิญให้นักวิชาการ พุทธศาสนิกชน และประชาชนทั่วไป ร่วมกันตั้งคำถาม เปิดพื้นที่แห่งการศึกษาวิจัย เพื่อให้เราได้เข้าใจ “จุดกำเนิดของศาสนาในพื้นที่” อย่างลึกซึ้งขึ้น ไม่ใช่เพียงตามกรอบวิชาการดั้งเดิม

**หมายเหตุ   มำบัง – มาจากคำโบราณ/คำวรรณคดี “มำบัง” หมายถึง การซ่อนเร้น ปกปิด หรือเก็บงำไว้ ยังไม่ปรากฏชัดเจน , ทอง – เป็นสัญลักษณ์ของความบริสุทธิ์สูงค่า ความรุ่งเรือง และสิ่งอันเป็นมงคล  , “พุทธศาสนามำบังทอง” จึงเปรียบได้กับ ทองคำที่ซ่อนอยู่ในหีบ เพื่อชี้ว่า “อาจมีต้นกำเนิดหรือความจริงทางพุทธศาสนาที่ซ่อนอยู่ในแผ่นดินไทย” ซึ่งรอการขุดค้น ค้นคว้า และเปิดเผย

แหล่งอ้างอิง (References)

1. “Buddhism in Thailand” — เกี่ยวกับการแพร่เข้ามาของพุทธศาสนาไปยังสุวรรณภูมิและหลักฐานทางโบราณคดีที่นครปฐม วิกิพีเดีย
2. “Access to Insight – Buddhism in Thailand: Its Past and Its Present” — กล่าวถึง Theras Sona และ Uttara ส่งไปยังสุวรรณภูมิ และหลักฐานดวารวตีเปรียบเทียบสถูปสันชี accesstoinsight.org
3. “Red Zambala – Buddhism in Thailand” — ย้ำถึงหลักฐานโบราณคดีดวารวตีและความไม่ชัดเจนของ Suvarnabhumi Religion & Wisdom
4. “BuddhistDoor – Buddhism in Thailand: From Old Siam to the Present Day” — สรุปการแพร่พุทธศาสนาช่วงสุวรรณภูมิและศตวรรษถัดไป Buddhistdoor Global
5. “Dvaravati art” — หลักฐานทางศิลปกรรมพุทธศาสนาในดินแดนไทยยุคดวารวตีซึ่งอิทธิพลจากอินเดีย วิกิพีเดีย