สยามยุทธศาสตร์: ทางแพร่งของชาติบน เวทีภูมิรัฐศาสตร์โลก โดย ฟอนต์  สีดำ

วันที่ 28 ตุลาคม 2568 - 13:02 น.

---

บทนำ: การหวนคืนของภูมิรัฐศาสตร์และการฟื้นความหมายของสุวรรณภูมิ

ในยุคสมัยที่โลกกลับเข้าสู่ห้วงแห่งความผันผวนและการจัดระเบียบอำนาจใหม่ คำว่า “ภูมิรัฐศาสตร์” (Geopolitics) ได้กลับมามีชีวิตและน้ำหนักทางความคิดอีกครั้งหนึ่งบนเวทีโลก โดยเฉพาะในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ซึ่งเป็น “สมรภูมิแห่งการทับซ้อนของอิทธิพล” ระหว่างมหาอำนาจตะวันตกและตะวันออก สหรัฐอเมริกาและสาธารณรัฐประชาชนจีน

ท่ามกลางกระแสการขับเคี่ยวทางยุทธศาสตร์ในภูมิภาคนี้ ราชอาณาจักรไทย ได้รับการยกระดับจาก “ประเทศขนาดกลาง” ให้กลายเป็น “ศูนย์กลางเชิงยุทธศาสตร์” ที่มีมูลค่าสูงในสายตาของโลก เพราะทำเลที่ตั้งของไทยไม่เพียงเป็นหัวใจของคาบสมุทรอินโดจีน หากยังเป็น “จุดสมดุล” ที่ทั้งวอชิงตันและปักกิ่งต่างเฝ้าจับตาอย่างไม่กะพริบ

คำถามสำคัญจึงเกิดขึ้น: เหตุใดประเทศที่มิได้มีขนาดมหึมาทางเศรษฐกิจหรือกองทัพเช่นไทย จึงกลับกลายเป็นพื้นที่ที่ทั้งสองขั้วอำนาจต้องแข่งขันเพื่อช่วงชิง? คำตอบนั้นซ่อนอยู่ในโครงสร้างของภูมิศาสตร์ เศรษฐกิจ และประวัติศาสตร์ที่เชื่อมโยงกันอย่างละเอียดอ่อน ทั้งหมดนี้ทำให้ “สยาม” มิใช่เพียงผู้เล่น แต่เป็น “ตัวแปรชี้ขาด” บนกระดานหมากรุกโลกยุคใหม่

1. ทำเลที่ตั้งยุทธศาสตร์: หัวใจของคาบสมุทรอินโดจีน

เมื่อมองลงบนแผนที่โลก ไทยคือจุดสมดุลระหว่างมหาสมุทรแปซิฟิกและมหาสมุทรอินเดีย เป็นจุดเชื่อมโยงที่เชื่อมเอเชียตะวันออกเข้ากับเอเชียใต้และตะวันออกกลาง

ทางทิศตะวันตก ประเทศไทยเปิดสู่ทะเลอันดามันและมหาสมุทรอินเดีย ผ่านพรมแดนเมียนมา ส่วนทิศตะวันออกเชื่อมต่อกับลาว กัมพูชา และเวียดนามซึ่งจรดทะเลจีนใต้  พื้นที่พิพาทหลักที่เป็นศูนย์กลางของความขัดแย้งระหว่างจีนกับสหรัฐฯ และพันธมิตรในภูมิภาค ขณะที่ทิศใต้ของไทยทอดยาวสู่มาเลเซียและใกล้ช่องแคบมะละกา (Malacca Strait) ซึ่งเป็นเส้นทางเดินเรือที่คับคั่งที่สุดแห่งหนึ่งของโลก

ดังนั้น ในมโนทัศน์เชิงยุทธศาสตร์จึงมีคำกล่าวว่า

“ผู้ใดครองอิทธิพลเหนือประเทศไทย ย่อมครองอินโดจีนทั้งภูมิภาคได้”

เพราะจากใจกลางแห่งนี้ สามารถส่งแรงสั่นสะเทือนต่อโครงสร้างอำนาจของอาเซียนทั้งระบบได้อย่างมีนัยสำคัญ

2. โครงการแลนด์บริดจ์: เส้นทางใหม่บนแผนที่ภูมิรัฐศาสตร์โลก

“แลนด์บริดจ์ภาคใต้” (Southern Landbridge) คือเมกะโปรเจกต์ที่กำลังทำให้โลกต้องจับตามองประเทศไทยอีกครั้ง การเชื่อมอ่าวไทยที่จังหวัดชุมพรเข้ากับทะเลอันดามันที่จังหวัดระนองผ่านระบบคมนาคมหลายมิติ ถนน ท่อ และทางรถไฟ ไม่เพียงเป็นการเปลี่ยนโฉมเศรษฐกิจภายในประเทศ แต่ยังอาจเปลี่ยนทิศทางของการขนส่งโลก

โครงการนี้ถูกมองว่าเป็น “เส้นเลือดใหม่ของโลจิสติกส์โลก” ที่สามารถลดการพึ่งพาช่องแคบมะละกา ซึ่งเป็นเส้นทางคอขวดและจุดยุทธศาสตร์ที่กองทัพเรือสหรัฐฯ มีศักยภาพควบคุมได้ หากเกิดความตึงเครียด

สำหรับจีน แลนด์บริดจ์คือโอกาสในการปลดล็อก “กับดักมะละกา” (Malacca Dilemma) ที่เป็นจุดอ่อนทางยุทธศาสตร์ของตนมาเนิ่นนาน การได้เส้นทางสำรองเช่นนี้จะเพิ่มความมั่นคงทางพลังงานและการค้าของจีนอย่างมหาศาล

สำหรับสหรัฐฯ โครงการเดียวกันกลับกลายเป็นพื้นที่ยุทธศาสตร์ที่ต้องจับจอง เพราะหากจีนควบคุมได้เพียงฝ่ายเดียว ย่อมหมายถึงการเปลี่ยนดุลอำนาจทางการค้าและความมั่นคงในภูมิภาคอินโด-แปซิฟิกโดยสิ้นเชิง

ด้วยเหตุนี้ แลนด์บริดจ์ของไทยจึงกลายเป็น “เส้นแบ่งผลประโยชน์” ที่ทั้งสองมหาอำนาจไม่อาจเพิกเฉยได้อีกต่อไป

3. ไทยในสมการแห่งมหาอำนาจ: มิตรเก่าแห่งอเมริกา หุ้นส่วนใหม่ของจีน

ประวัติศาสตร์ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศของไทยสะท้อนศิลปะแห่งการทูตบนเส้นลวด การรักษาดุลยภาพระหว่างขั้วอำนาจที่แตกต่างสุดขั้ว

ฝ่ายสหรัฐอเมริกา: ไทยเคยเป็นพันธมิตรหลักในช่วงสงครามเย็น ร่วมรบในเกาหลีและเวียดนาม อีกทั้งยังได้รับสถานะ “พันธมิตรนอกนาโตหลัก” (Major Non-NATO Ally) ของวอชิงตัน สะท้อนความสัมพันธ์เชิงยุทธศาสตร์ที่หยั่งรากลึกทางทหารและอุดมการณ์

ฝ่ายจีน: นับตั้งแต่ก้าวเข้าสู่ศตวรรษที่ 21 ไทยได้กระชับความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจ การค้า และโครงสร้างพื้นฐานกับปักกิ่งอย่างต่อเนื่อง โครงการรถไฟความเร็วสูงจีน–ลาว–ไทย เป็นหนึ่งในสัญลักษณ์ของ “ยุทธศาสตร์สายไหมใหม่” (Belt and Road Initiative) ที่จีนหวังใช้เปิดเส้นทางสู่เอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ด้วยเหตุนี้ ไทยจึงดำรงอยู่ในฐานะ “ผู้รักษาดุลยภาพ” ที่มิอาจเลือกข้างได้โดยเด็ดขาด แต่ขณะเดียวกันก็ทำให้ไทยกลายเป็น “สินทรัพย์ทางยุทธศาสตร์” ที่ทั้งสองขั้วต้องประคบประหงมและช่วงชิงกันอย่างมีชั้นเชิง

4. ไทยในมุมมองของวอชิงตัน: เสาหลักประชาธิปไตยแห่งอาเซียน

สำหรับสหรัฐฯ ไทยไม่เพียงเป็นพันธมิตรเก่าแก่ แต่ยังเป็น “สะพานเชื่อมสู่ภูมิภาคอินโด–แปซิฟิก” ในหลากหลายมิติ

• ด้านความมั่นคง: การฝึกร่วม “คอบร้าโกลด์” (Cobra Gold) ถือเป็นการแสดงอำนาจเชิงสัญลักษณ์ของความร่วมมือทางทหารที่ใหญ่ที่สุดในภูมิภาค ซึ่งสหรัฐฯ ใช้เป็นเครื่องยืนยันสถานะผู้นำ
• ด้านเศรษฐกิจ: บริษัทอเมริกันจำนวนมากลงทุนในอุตสาหกรรมหลักของไทย โดยเฉพาะยานยนต์และอิเล็กทรอนิกส์
• ด้านการเมือง: วอชิงตันยังมองไทยเป็น “เสาหลักแห่งประชาธิปไตยในอาเซียน” ที่สามารถถ่วงดุลประเทศที่เอนเอียงสู่จีนได้

สหรัฐฯ จึงไม่อาจยอมให้ไทยขยับเข้าใกล้ปักกิ่งมากเกินไป เพราะจะเท่ากับสูญเสียเสาหลักแห่งยุทธศาสตร์ในภูมิภาคอินโด–แปซิฟิก

5. ไทยในมุมมองของปักกิ่ง: หัวใจแห่งสายไหมใหม่

ในทางกลับกัน จีนมองไทยว่าเป็น “มิตรแท้ที่เชื่อถือได้” ไม่เพียงเพราะรากทางวัฒนธรรมและเชื้อสาย แต่ยังด้วยการเป็นศูนย์กลางของยุทธศาสตร์ Belt and Road

ไทยคือจุดยุทธศาสตร์ของ “ระเบียงเศรษฐกิจจีน–อินโดจีน” ที่เชื่อมมณฑลยูนนานสู่เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และเป็นฐานการผลิตที่มั่นคงสำหรับขยายอิทธิพลทางการค้า

ด้านความมั่นคง ไทยยังเป็นหนึ่งในลูกค้ารายใหญ่ของอาวุธจีน ทั้งรถถัง VT-4 และเรือดำน้ำ ซึ่งสะท้อนการขยายอิทธิพลทางทหารของจีนในภูมิภาคนี้

สำหรับปักกิ่ง ไทยจึงไม่ใช่เพียงพันธมิตร หากคือ “ฟันเฟืองยุทธศาสตร์” ที่สามารถพลิกสมการความมั่นคงในอินโด–แปซิฟิกได้อย่างมีนัยสำคัญ

6. ไทยกับอาเซียน: ศูนย์กลางแห่งแรงดึงดูด

ในฐานะสมาชิกผู้ก่อตั้งอาเซียน ไทยมีอิทธิพลสูงต่อทิศทางการเจรจาภายในกลุ่ม ด้วยตำแหน่งทางภูมิศาสตร์ที่เป็นศูนย์กลาง จึงมักถูกเลือกให้เป็นเจ้าภาพการประชุมระดับภูมิภาค และมีบทบาทเป็น “จุดคานอำนาจ” ระหว่างอาเซียนกับมหาอำนาจภายนอก

ดังนั้น หากไทยเอนเอียงไปทางใด อาเซียนก็อาจปรับท่าทีตามโดยปริยาย นี่คือเหตุผลที่ทั้งสหรัฐฯ และจีนต่างแข่งขันกันเพื่อช่วงชิง “หัวใจของไทย” เพราะชัยชนะเหนือไทยคือชัยชนะเชิงสัญลักษณ์เหนือทั้งอาเซียน

7. ไทยในฐานะประตูเศรษฐกิจแห่งอนาคต

แม้เศรษฐกิจของไทยอาจไม่ใหญ่ที่สุดในอาเซียน แต่ความสำคัญเชิงยุทธศาสตร์ทางเศรษฐกิจกลับเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะโครงการ EEC (Eastern Economic Corridor) ที่กลายเป็นศูนย์กลางการลงทุนของอุตสาหกรรมอนาคต เช่น ยานยนต์ไฟฟ้า หุ่นยนต์ และดิจิทัล

โครงสร้างพื้นฐานที่เชื่อมต่อทั้งสนามบิน ท่าเรือ และระบบโลจิสติกส์ครบวงจร ทำให้ไทยเป็น “จุดศูนย์กลางของห่วงโซ่อุปทาน” (Supply Chain Hub) ของภูมิภาค หากมหาอำนาจใดครอบครองอิทธิพลทางเศรษฐกิจในไทยได้ ก็เท่ากับถือกุญแจไขประตูเศรษฐกิจของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

8. นโยบายสมดุลมหาอำนาจ: ศิลปะแห่งการทูตที่เพิ่มมูลค่า

นับตั้งแต่ยุคต้นกรุงรัตนโกสินทร์จนถึงปัจจุบัน ไทยใช้ยุทธศาสตร์ “การทูตสมดุล” (Balancing Diplomacy) อย่างต่อเนื่อง การไม่เลือกข้างแต่เปิดรับทุกฝ่ายบนพื้นฐานของผลประโยชน์แห่งชาติ กลับทำให้ไทยมีอำนาจต่อรองสูงขึ้นในทุกยุค

หากสหรัฐฯ กดดันมากเกินไป ไทยอาจหันไปใกล้ชิดจีนเพื่อคานอำนาจ และหากจีนก้าวล้ำเกินควร ไทยก็สามารถโน้มกลับสู่อ้อมแขนวอชิงตันได้เช่นกัน การวางตัวอย่างชาญฉลาดนี้ทำให้ไทยเปรียบเสมือน “เหรียญทองแห่งอินโดจีน” ที่ทุกฝ่ายต้องการครอบครอง

9. มิติทางทหาร: จุดยุทธศาสตร์บนฟ้าทะเลและผืนดิน

ไทยมีคุณค่าทางทหารอย่างยิ่งในภูมิภาคอินโด–แปซิฟิก ทั้งในมิติของฐานทัพ การฝึกร่วม และเส้นทางยุทธศาสตร์

• ฐานทัพเรือ: หากมหาอำนาจใดเข้าถึงฐานทัพในอ่าวไทยหรือทะเลอันดามันได้ ก็จะควบคุมเส้นทางเดินเรือหลักของภูมิภาคได้ทันที
• สนามบินและเส้นทางบิน: เครือข่ายสนามบินของไทยสามารถใช้เป็นฐานปฏิบัติการทั้งต่อพื้นที่พิพาทในทะเลจีนใต้และมหาสมุทรอินเดีย
• การฝึกคอบร้าโกลด์: การซ้อมรบผสมประจำปีนี้คือเวทีแห่งการแสดงพลังที่สหรัฐฯ ยึดถือเป็นสัญลักษณ์ของพันธมิตรอันมั่นคงในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

10. ทำไมจึงเป็น “ตอนนี้”: การกลับมาของสมรภูมิ

การแข่งขันระหว่างสหรัฐฯ และจีนได้ยกระดับขึ้นอย่างไม่เคยปรากฏมาก่อน  จากเศรษฐกิจ เทคโนโลยี สู่ความมั่นคงในทะเลจีนใต้และประเด็นไต้หวัน ความจำเป็นในการแสวงหาพื้นที่คานอำนาจที่มั่นคงทำให้สายตาทั้งสองขั้วหันมาจับที่ไทย

พร้อมกันนั้น ไทยก็กำลังเร่งพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานขนาดใหญ่ ไม่ว่าจะเป็นแลนด์บริดจ์หรือ EEC ซึ่งจะเปลี่ยนโฉมหน้าการค้าและการลงทุนในภูมิภาคโดยตรง จึงไม่น่าแปลกที่ไทยจะกลายเป็น “สนามแม่เหล็กของการช่วงชิงผลประโยชน์” ในศตวรรษที่ 21

11. ความท้าทาย: การเดินบนเส้นลวดแห่งความสมดุล

อย่างไรก็ตาม ความได้เปรียบเชิงยุทธศาสตร์ย่อมมาพร้อมความเปราะบาง

• หากไทยเอนเอียงข้างใดมากเกินไป อาจเผชิญมาตรการตอบโต้ทางเศรษฐกิจจากอีกฝ่าย
• หากรักษาความคลุมเครือมากเกินไป ก็อาจถูกมองว่า “ไม่น่าเชื่อถือ” ในเวทีระหว่างประเทศ
• และหากความขัดแย้งในภูมิภาค เช่น เมียนมา หรือทะเลจีนใต้ ปะทุขึ้น ไทยอาจต้องเลือกแสดงท่าทีชัดเจนมากขึ้น ซึ่งอาจทำลายดุลยภาพทางการทูตที่สั่งสมมา

นี่คือเส้นทางแห่งความละเอียดอ่อนที่ต้องใช้ “ปัญญาแห่งชาติ” มากกว่าพลังทางทหารใด ๆ เพื่อรักษาไว้ซึ่งผลประโยชน์สูงสุดของชาติ

12. บทสรุป: ไทยบนเส้นทางแห่งภูมิรัฐศาสตร์โลกใหม่

เมื่อพิจารณาภาพรวมแห่งกระดานหมากรุกโลกในศตวรรษที่ 21 จะเห็นได้ว่า ประเทศไทยมิได้เป็นเพียงจุดเล็ก ๆ บนแผนที่ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ หากคือ “หัวใจของภูมิรัฐศาสตร์อินโด–แปซิฟิก” ที่มหาอำนาจทั้งสหรัฐอเมริกาและจีนต่างต้องคำนึงถึงในการกำหนดยุทธศาสตร์ระยะยาวของตนเอง

ในเชิงเศรษฐกิจ ไทยคือจุดเชื่อมระหว่างสองมหาสมุทรที่หล่อเลี้ยงห่วงโซ่อุปทานโลก โครงการแลนด์บริดจ์และ EEC กำลังเปลี่ยนภูมิทัศน์ของภูมิภาคนี้ให้กลายเป็นศูนย์กลางโลจิสติกส์และอุตสาหกรรมใหม่ของเอเชีย ขณะเดียวกัน ไทยยังเป็นดินแดนที่เชื่อมโยงความมั่นคงของอาเซียนกับมหาอำนาจภายนอก และเป็นสัญลักษณ์ของ “การทูตสมดุล” ที่ได้รับการยอมรับในเวทีโลก

อย่างไรก็ดี พลังและคุณค่าทางยุทธศาสตร์นี้มาพร้อมภาระอันหนักอึ้ง  เพราะทุกก้าวย่างของไทยย่อมถูกจับตามองจากทั้งสองขั้วอำนาจ การเลือกข้างย่อมเสี่ยงต่อการสูญเสียอีกฝ่าย การไม่เลือกก็อาจถูกมองว่าไร้ท่าที แต่ในความซับซ้อนนี้เอง แฝงอยู่ “พลังแห่งอิสระ” ที่ประเทศไทยสามารถใช้เพื่อยืนยันอธิปไตยทางการเมืองและเศรษฐกิจของตน

ความท้าทายของไทยจึงมิใช่เพียงการอยู่รอดท่ามกลางแรงกดดันจากโลกภายนอก แต่คือการสร้าง “ยุทธศาสตร์ชาติแบบไทย” ที่ตั้งอยู่บนปัญญาและความเข้าใจในโครงสร้างอำนาจโลกยุคใหม่ การทูตที่ยืดหยุ่นแต่มั่นคง การเมืองที่โปร่งใสและมีเสถียรภาพ และเศรษฐกิจที่เปิดกว้างแต่ไม่ยอมสูญเสียอธิปไตย  ล้วนเป็นองค์ประกอบของสมการที่ไทยต้องคำนวณอย่างรอบคอบ

ท้ายที่สุดแล้ว “สยามบนกระดานหมากรุกโลก” มิได้เป็นเพียงผู้เล่น หากคือ ผู้กำหนดจังหวะของเกม ด้วยศักยภาพทางภูมิรัฐศาสตร์ที่ไม่อาจถูกแทนที่ได้ ประเทศไทยจึงยืนอยู่ ณ จุดตัดระหว่างอดีตกับอนาคต ระหว่างมังกรกับอินทรี ระหว่างการเป็นผู้ตามกับการเป็นผู้กำหนดทิศทาง

หากประเทศไทยสามารถใช้ภูมิปัญญาแห่งความเป็นกลางผสานกับยุทธศาสตร์เชิงรุกที่มุ่งประโยชน์แห่งชาติสูงสุด ก็อาจไม่เพียงรอดพ้นจากการเป็น “สมรภูมิแห่งการช่วงชิง” เท่านั้น แต่จะก้าวสู่การเป็น “ศูนย์กลางแห่งสันติภาพและความมั่งคั่งของภูมิภาค”  บทบาทที่โลกทั้งใบต่างรอให้สยามลุกขึ้นมาทำหน้าที่นั้นอีกครั้งอย่างสง่างาม.

แหล่งอ้างอิง (References)

1. วารสารเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา. (2568). มิติใหม่ของภูมิรัฐศาสตร์ในคาบสมุทรอินโดจีน: บทบาทของไทยในการคานอำนาจ. ปีที่ 30 ฉบับที่ 2. (บทความวิชาการเชิงวิเคราะห์สถานการณ์ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศในอาเซียน).
2. สถาบันยุทธศาสตร์ศึกษาแห่งชาติ. (2567). รายงานพิเศษ: การประเมินคุณค่าทางทหารของประเทศไทยในโครงสร้างยุทธศาสตร์อินโด-แปซิฟิก. (เอกสารทางยุทธศาสตร์ที่เน้นการวิเคราะห์ฐานทัพและการฝึกคอบร้าโกลด์).
3. ศูนย์วิจัยเศรษฐกิจโลก. (2568). ผลกระทบทางเศรษฐกิจและโลจิสติกส์ของโครงการ Landbridge ต่อห่วงโซ่อุปทานโลก: โอกาสและความเสี่ยงของการลงทุนจากมหาอำนาจ. (รายงานการวิเคราะห์ความเป็นไปได้ทางเศรษฐกิจของโครงการเมกะโปรเจกต์).
4. คณะกรรมาธิการความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ. (2567). รายงานประจำปีว่าด้วยนโยบายการทูตสมดุลของไทยและแนวโน้มการเปลี่ยนแปลง. (เอกสารเชิงนโยบายที่อธิบายถึงหลักการไม่เลือกข้างและความสัมพันธ์กับมหาอำนาจ).
5. Smith, J. G. (2025). แก่นแท้แห่งอินโด-แปซิฟิก: อำนาจและสมดุล. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์ยุทธสาสตร์สยาม. (หนังสือที่นำเสนอกรอบแนวคิดในการวิเคราะห์ความขัดแย้งระหว่างสหรัฐฯ และจีนในภูมิภาค).