ECO & ESG
งานวิจัยมจธ.จับเส้นทางอนุรักษ์เสือปลา 'จากสามร้อยยอดสู่ทะเลสาบสงขลา'
กรุงเทพฯ-จากสถานะใกล้สูญพันธ์ของเสือปลาทำให้เกิดความร่วมมือจากหลายฝ่ายเพื่อหาแนวทางในการอนุรักษ์สัตว์ผู้ล่าชนิดนี้ โดยใช้พื้นที่เขาสามร้อยยอด จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ซึ่งเป็นแหล่งอาศัยใหญ่สุดของเสือปลาในประเทศไทยเป็นพื้นที่วิจัย เช่น โครงการอนุรักษ์เสือปลาอย่างยั่งยืนในพื้นที่ชุ่มน้ำของประเทศไทย โดยมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี (มจธ.) ที่ต้องการสร้างฐานข้อมูลของเสือปลาในพื้นที่เขาสามร้อยยอด เพื่อเป็นข้อมูลให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องใช้ประกอบการกำหนดแนวทางการอนุรักษ์ต่อไป
โดยจากการวิเคราะห์ภาพจากกล้องดักถ่ายสัตว์จำนวน 50 จุด ในพื้นที่เขาสามร้อยยอด พบว่าจำนวนเสือปลาในพื้นที่เขาสามร้อยยอดมีจำนวนเพิ่มขึ้น โดยมากกว่าครึ่งหนึ่งของเสือปลาที่ถ่ายภาพได้ในปี 2567 เป็นเสือปลาตัวที่ไม่เคยถูกถ่ายภาพเมื่อสามปีก่อน
“จากข้อมูลข้างต้นแสดงว่าอัตราการแทนที่ของเสือปลาตัวเก่าด้วยเสือปลาตัวใหม่อยู่ที่ 76 - 80 เปอร์เซ็นต์ หรือคิดเป็นอัตราการรอด 50 เปอร์เซ็นต์ นั่นคือหากปีนี้พื้นที่เขาสามร้อยยอดมีเสือปลาอยู่ 100 ตัว ก็จะมีเพียง 50 ตัวที่จะอยู่รอดไปถึงปีหน้า” ผศ.ดร.นฤมล ตันติพิษณุ นักวิจัยโครงการอนุรักษ์เสือปลาอย่างยั่งยืนในพื้นที่ชุ่มน้ำของประเทศไทย กลุ่มวิจัยนิเวศวิทยาการอนุรักษ์ สถาบันพัฒนาและฝึกอบรมโรงงานต้นแบบ มจธ. ให้ข้อมูลถึงสถานภาพปัจจุบันของเสือปลาที่เขาสามร้อยยอด
ผศ.ดร.นฤมล กล่าวต่อว่า การที่คนรุ่นใหม่ในชุมชนไม่สนใจการเข้าป่าล่าสัตว์ รวมถึงการมีหลายหน่วยงานทั้งภาครัฐ ภาคสังคม และภาคเอกชน เข้ามาร่วมแก้ปัญหาและร่วมกับคนพื้นที่ ทั้งการทำกรงเลี้ยงไก่สำหรับป้องกันเสือปลา การดึงคนล่าสัตว์มาเป็นผู้ดูแลทรัพยากรธรรมชาติ รวมถึงกวดขันและตรวจตราอย่างต่อเนื่องของอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด ทำให้ภัยคุกคามต่อเสือปลาจากมนุษย์ในบริเวณนี้น้อยลง แต่เสือปลาของที่นี่ก็ยังมีความเสี่ยงต่อภาวะสูญพันธุ์ เพราะผลจากการวิเคราะห์พันธุกรรมจากมูลของเสือปลา พบว่า สัตว์ผู้ล่าแห่งเขาสามร้อยยอดชนิดนี้มี “ภาวะเลือดชิด” ที่เกิดจากการผสมพันธุ์กันเองในกลุ่มเครือญาติ ทำให้มีโอกาสที่เสือปลารุ่นต่อไปจะมีภูมิต้านทานต่อโรคบางชนิดน้อยลง ซึ่งหากมีการระบาดของโรคเกิดขึ้นก็อาจทำให้เสือชนิดนี้หมดไปจากพื้นที่นี้ได้
นอกเหนือจากการศึกษาสถานภาพของเสือปลาด้วยการตั้งกล้องดักถ่าย เก็บมูลสด และการสัมภาษณ์คนใช้ประโยชน์พื้นที่ร่วมกับเสือปลาในพื้นที่เขาสามร้อยยอดแล้ว ตลอด 4 ปีที่ผ่านมาทางทีมวิจัยยังได้มีการเก็บข้อมูลแบบเดียวกันในอีก 4 พื้นที่ซึ่งเคยมีรายงานการค้นพบเสือปลา ประกอบด้วย (1) พื้นที่ตำบลแหลมผักเบี้ย จังหวัดเพชรบุรี (2) พื้นที่ตำบลพันท้ายนรสิงห์ จังหวัดสมุทรสาคร (3) พื้นที่จังหวัดจันทบุรีและตราด และ (4) พื้นที่รอบทะเลสาบสงขลา
ผศ.ดร.นฤมล กล่าวว่า การลงพื้นที่บริเวณแหลมผักเบี้ย จังหวัดเพชรบุรี เมื่อปี 2564 สามารถถ่ายภาพเสือปลาได้จำนวนหนึ่งในพื้นที่รกร้างที่มีคนครอบครอง ซึ่งทำให้เสือปลากลุ่มนี้มีความเสี่ยงจากการที่ถิ่นอาศัยจะถูกเปลี่ยนสภาพให้เป็นแปลงเกษตรเพื่อไม่ให้เข้าข่ายการเป็นที่รกร้างว่างเปล่าที่เจ้าของต้องเสียภาษีตาม พรบ.ภาษีที่ดิน ในช่วงเวลาใกล้เคียงกัน (พ.ศ. 2565) การสำรวจด้วยกล้องดักถ่ายสัตว์ที่พื้นที่ตำบลพันท้ายนรสิงห์ จังหวัดสมุทรสาคร ได้ภาพเสือปลาจำนวนน้อยมากแค่เฉพาะในเขตห้ามล่าสัตว์ป่าพันท้ายนรสิงห์เท่านั้น พื้นที่ใกล้เคียงที่อยู่นอกพื้นที่อนุรักษ์ได้ถูกเปลี่ยนเป็นชุมชนเมืองเกือบทั้งหมด ส่วนพื้นที่จังหวัดจันทบุรีและตราด จากกล้องที่ติดตั้งกว่าร้อยจุดเป็นเวลา 4 เดือนเมื่อปี 2566 ไม่พบภาพของเสือปลาแม้แต่ภาพเดียว จึงเป็นไปได้ยากที่จะมีเสือปลาอาศัยอยู่ตามธรรมชาติในพื้นที่นี้
“ต่างจากบริเวณทะเลสาบสงขลาที่การลงพื้นที่เมื่อปีที่แล้ว เราพบร่องรอยการหากินของเสือปลาทั้งทางฝั่งเหนือและฝั่งใต้ของทะเลสาบรวม 19 จุด ซึ่งแม้จะพบในจุดที่เป็นพื้นที่ทำกินของชาวบ้าน แต่ก็เป็นพื้นที่เพาะปลูกทำการเกษตร ไม่มีการเลี้ยงไก่หรือเลี้ยงปลาที่เป็นอาหารของเสือปลา คนจึงไม่ถูกเสือปลารบกวน และไม่ได้มองเสือปลาเป็นผู้ร้ายเหมือนพื้นที่อื่นๆ ซึ่งจุดเด่นเหล่านี้ทำให้เรามองว่าพื้นที่โดยรอบทะเลสาบสงขลารวมถึงบริเวณทะเลน้อยเป็นพื้นที่ที่น่าสนใจในการศึกษาสถานภาพของเสือปลาในระยะต่อไป”
ผศ.ดร.นฤมล กล่าวตอนท้ายว่า ผลจากการศึกษาวิจัยและความร่วมมือจากทุกฝ่าย ทั้งกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช องค์การสวนสัตว์แห่งประเทศไทย ในพระบรมราชูปถัมภ์ มูลนิธิสืบนาคะเสถียร S.P.E.C.I.E.S. องค์การแพนเทอรา เอเชียตะวันออกเฉียงใต้และเอเชียใต้ และสถาบันการศึกษาต่างๆ เพื่อการอนุรักษ์เสือปลาที่เขาสามร้อยยอดจะเป็นตัวอย่างและความสำเร็จเชิงรูปธรรมของพื้นที่อนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพนอกพื้นที่คุ้มครอง (Other effective area-based conversation measures: OECMs) ที่เป็นหนึ่งนโยบายสำคัญของกรมป่าไม้ ขณะเดียวกันหากสามารถอนุรักษ์เสือปลาที่เป็นผู้ล่าอันดับ สูงสุดของห่วงโซ่อาหารในพื้นที่ชุ่มน้ำไว้ได้ ย่อมหมายถึงความสำเร็จของการจัดการระบบนิเวศชุ่มน้ำให้ดำรงอยู่ต่อไป อันจะก่อประโยชน์ให้กับมนุษย์ทั้งทางตรงและทางอ้อม